Aktualna sytuacja opieki paliatywnej w Polsce

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO,2020) „Opieka paliatywna to opieka nad osobą z chorobą zagrażającą życiu lub w znacznym stopniu ograniczającą życie, wymagającą leczenia objawów fizycznych i psychicznych, będących następstwem tej choroby lub jej leczenia, zapewniająca wsparcie w obszarze potrzeb społecznych i duchowych, kultury i seksualności, mająca na celu uśmierzanie cierpienia i optymalizację jakości życia tej osoby oraz jej najbliższych, prowadzona niezależnie od aktywności choroby oraz leczenia modyfikującego jej przebieg, na wszystkich jej etapach, a także po śmierci chorego w odniesieniu do osób najbliższych”. Według WHO opieka paliatywna i hospicyjna są określeniami jednoznacznymi.

W Polsce świadczenia w zakresie opieki paliatywno – hospicyjnej reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej. Załączniki nr 1 do w/w Rozporządzenia zawiera zamkniętą listę nieuleczalnych, postępujących, ograniczających życie chorób nowotworowych i nienowotworowych, w których są udzielane świadczenia gwarantowane z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej, zarówno wobec osób dorosłych, jak i dzieci.

Zgodnie z Rozporządzenie świadczenia gwarantowane są realizowane w warunkach:

1. stacjonarnych − w hospicjum stacjonarnym lub w oddziale medycyny paliatywnej;
2. domowych − w hospicjum domowym dla dorosłych lub dla dzieci do ukończenia 18. roku życia;
3. ambulatoryjnych − w poradni medycyny paliatywnej;
4. perinatalnej opieki paliatywnej − w ośrodku diagnostyki prenatalnej, w ośrodku kardiologii prenatalnej, w zakładzie genetyki, w poradni medycyny paliatywnej, w hospicjum domowym dla dzieci lub w hospicjum stacjonarnym.

Hospicjum stacjonarne/ Oddział medycyny Paliatywnej

Specjalistyczna stacjonarna opieka paliatywna obejmuje pacjentów, którzy z powodu pogorszenia stanu klinicznego, występujących objawów, problemów psychospołecznych i duchowych nie mogą być leczeni i otrzymać niezbędne wsparcie w warunkach domowych lub ambulatoryjnych. Jest formą opieki paliatywnej  realizowaną na oddziałach medycyny paliatywnej (OMP), działających w ramach szpitala lub jako Pozaszpitalny Oddział Medycyny Paliatywnej (hospicjum stacjonarne, HS). Zapewnia świadczenia opieki zdrowotnej udzielane przez pielęgniarki, lekarzy, psychologów, fizjoterapeutów, osoby duchowne, opiekunów medycznych.

Świadczenia specjalistycznej stacjonarnej opieki paliatywnej obejmują:

• zapobieganie i leczenia bólu oraz innych objawów,
• opiekę psychologiczną, wsparcie socjalne dla pacjentów i ich rodzin,
• wsparcie duchowe dla pacjentów,
• wsparcie psychologiczne i społeczne dla osób w żałobie,
• badania diagnostyczne,
• rehabilitację,
• zapobieganie powikłaniom,
• opiekę wyręczającą obejmującą przyjmowanie pacjentów do hospicjum stacjonarnego lub oddziału medycyny paliatywnej na okres nie dłuższy niż 10 dni

Świadczenia w warunkach stacjonarnych udzielane są przy zachowaniu całodobowego dostępu do lekarza i pielęgniarki przez 7 dni w tygodniu.

W hospicjum stacjonarnym pacjent ma zapewnione bezpłatnie: opiekę lekarską i pielęgniarską, leczenie farmakologiczne, leczenie bólu oraz leczenie innych objawów somatycznych. Gwarantowana jest opieka psychologiczna nad pacjentem i jego rodziną, rehabilitacja i niezbędne badania diagnostyczne, a także zaopatrzenie w wyroby medyczne.

Powyższe Rozporządzenia szczegółowo opisuje warunki realizacji świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej, zarówno w zakresie wymagań dotyczących personelu, jak i rodzaju i ilości sprzętu medycznego i pomocniczego.

Hospicjum domowe dla dorosłych

Specjalistyczna domowa opieka paliatywna jest podstawową i preferowaną formą opieki paliatywnej.  Realizowana jest przez zespół domowej opieki paliatywnej/ hospicjum domowe i jest przeznaczona dla chorych przebywających w swoim środowisku domowym. Bezpośrednią opiekę nad chorym sprawuje rodzina lub opiekunowie. Świadczenia specjalistycznej domowej opieki paliatywnej obejmują:

• zapobieganie i leczenia bólu oraz innych objawów,
• rehabilitację
• wsparcie duchowe dla pacjentów,
• wsparcie psychologiczne i społeczne dla osób w żałobie,
• bezpłatne wypożyczanie sprzętu medycznego i pomocniczego

W celu osiągnięcia optymalnych warunków opieki, hospicjum domowe zapewnia całodobowy dostęp przez 7 dni w tygodniu. . Porady lekarskie w zależności od potrzeb, nie rzadziej niż 2 w miesiącu. Wizyty realizowane przez pielęgniarkę dostosowane są do potrzeb pacjenta, nie mniej niż dwie w tygodniu Wizyty fizjoterapeuty i psychologa, ustalane indywidualnie przez lekarza, w zależności od potrzeb pacjenta.

Hospicjum domowe dla dzieci roztacza opiekę nad dziećmi w schyłkowym stadium życia, u których nie prowadzi się terapii przedłużającej życie (chemioterapia, intensywna terapia itp.).

Specjalistyczna ambulatoryjna opieka paliatywna 

Poradnia medycyny paliatywnej (PMP) przeznaczona jest dla pacjentów chorujących na choroby nowotworowe, u których zakończono leczenie przyczynowe i którzy potrzebują leczenia przeciwbólowego oraz wsparcia. Pod opieką poradni medycyny paliatywnej znajdują się osoby, które są stabilne, mają możliwość udania się do poradni sami lub – ze względu na ograniczoną możliwość poruszania się – wymagają porad lub wizyt w domu. Świadczenia w opiece paliatywnej i hospicyjnej udzielane w warunkach ambulatoryjnych obejmują: porady i konsultacje lekarskie w poradni lub w domu świadczeniobiorcy, w tym również świadczeniobiorcy, który nie został zakwalifikowany do hospicjum domowego; porady psychologa w poradni lub w domu świadczeniobiorcy oraz świadczenia pielęgniarskie w poradni lub w domu świadczeniobiorcy.

Podstawą do korzystania z opieki paliatywno- hospicyjnej jest skierowanie wystawione

przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego na podstawie wskazań medycznych.

Opieka paliatywno-hospicyjna w Polsce jest dla pacjenta bezpłatna

W naszym kraju najlepiej rozwinięta jest hospicyjna opieka domowa dla dorosłych.

Według danych z grudnia 2022 r. opublikowanych przez GUS w 2023r. , w Polsce zarejestrowano:

• 284 zespoły opieki domowej dla dorosłych
• 42 zespoły opieki domowej dla dzieci
• 154 poradni medycyny paliatywnej,
• 222 jednostki stacjonarnej opieki paliatywnej – oddziały medycyny paliatywnej oraz hospicja stacjonarna ( w 2019r. było 191)  – łącznie placówek opieki stacjonarnej dysponowały 41,7 tys. łóżek, co stanowiło o 6,1 proc. więcej w stosunku do grudnia 2021, i zapewniały opiekę dla blisko 107,1 tys. osób (o 9,3 proc. więcej niż w poprzednim roku). 

W dalszym ciągu obserwuje się duże różnice między województwami.